Het boek Nature and the Human Soul van Bill Plotkin is een belangrijke inspiratiebron voor het mannenwerk dat we vanuit Mannenhart doen. Eén van de uitgangspunten van dit boek is dat we als mensen niet boven de natuur staan, maar een deel van de natuur zijn. En dat als we het contact met de natuur verliezen – wat in onze westerse industriële samenleving in zeer sterke mate het geval is – dat we dan ook het contact met een essentieel deel van ons zelf verliezen. Namelijk het contact met onze innerlijke natuur. Ofwel het contact met onze menselijke ziel.

De onbedoelde gevolgen van het verlies van onze verbinding met de natuur

Het verlies van onze verbinding met de natuur gaat op individueel niveau samen met een pijnlijke vervreemding van een wezelijk deel van ons zelf. Maar dat is niet het enige probleem. Ook op collectief niveau leidt de vervreemding van de natuur tot grote crises. Niet alleen een ecologische crisis, maar ook een economische crisis, diverse politieke crises en een wereldwijde gezondheidscrisis. In de tijd waarin wij leven nemen deze crises zulke extreme proporties aan, dat het er sterk op lijkt dat de wereld zoals we die kennen uit elkaar aan het vallen is. In de natuur kunnen we een mooie metafoor voor dit ‘uit elkaar vallen van het bekende’ vinden, namelijk: het beeld van een rups die een cocon om zichzelf heen spint en voordat hij als een vlinder uit de cocon kan kruipen eerst helemaal uit elkaar valt.

We lijken in een tijd van grote transformatie te leven

Bovenstaande metafoor is een beeld van de transformatie die volgens mij niet alleen in de natuur, maar ook in de cultuur kan plaats vinden. Dit beeld sluit aan bij het gevoel dat ik heb bij de tijd waarin we leven. Dat lijkt namelijk een tijd van grote transformatie te zijn. Een transformatie die – in navolging van ecofilosofe Joanne Macy – door Bill Plotkin The Great Turning genoemd wordt. De metafoor van de rups-cocon-vlinder kan ons helpen om onze blik voorbij het misschien angstaanjagende ‘uit elkaar vallen van het bekende’ op een nog onbekende maar hoopvolle toekomst te richten. Een toekomst die wezenlijk kan verschillen van de wereld waarin we nu leven. Niet alleen in negatieve maar ook in positieve zin. Mits we als mensen nieuwe vormen vinden om met elkaar samen te leven. Niet alleen samen met elkaar als mensen, maar ook als mensen samen met andere levensvormen.

Wat we kunnen dromen, kunnen we ook doen

Bill Plotkin noemt zichzelf ‘a dreamer of impossible dreams‘. Maar het mooie van de droom die hij in Nature and The Humans Soul tot in detail uitwerkt, is dat hij laat zien dat er een alternatieve weg is. Een alternatief voor de ramkoers waarmee de huidige generatie politieke leiders en ‘captains of industry’ als ware zij de kapitein van de Titanic ons richting figuurlijke ijsbergen sturen. Een weg van ego-centrisme naar eco-centrisme. Een alternatieve weg die eenvoudig waarheid kan worden, mits voldoende mensen hun scheppingskracht gebruiken om deze alternatieve weg in de praktijk vorm te geven.

Die alternatieve weg begint bij de erkenning dat we als moderne mensen van nature een unieke geestelijke gave hebben. Namelijk de gave om ons een toekomst voor te stellen die er nog niet is. En de gave om die ingebeelde toekomst vervolgens ook met onze handen te verwezenlijken. Aansluitend bij de imaginaire cellen – die er voor zorgen dat er in een cocon vanuit de bouwstoffen die door het uiteenvallen van de rups beschikbaar zijn gekomen de vorm van een vlinder wordt opgebouwd – duidt Plotkin deze gave aan met de term Homo Imaginens.

Hoe gebruiken we onze scheppingkracht: destructief of creatief?

De unieke gave die we als Homo Imaginens hebben, kunnen we zowel destructief als creatief gebruiken. In deze tijd van grote transformatie staan we dan ook voor belangrijke keuzes. Laten we ons leiden door op egoïsme en materialisme gebaseerde angst voor ons eigen hagje? Of laten we ons leiden door liefde voor elkaar en de natuur die ons omringd? Laten we onze toekomst bepalen door de – egoistische en materialistische – toekomstbeelden van ‘de rijken en machtigen der aarde’? Of kunnen en willen we onze eigen – liefdevolle – toekomstbeelden dromen en in de praktijk brengen? Laten we ons tegen elkaar uitspelen of werken we samen?

Een creatieve visie op een ziels-gecentreerde menselijke ontwikkeling

Om niet alleen als individueel mens maar ook als mensheid een creatieve keuze te kunnen maken, hebben we mensen nodig die zich niet langer door egoistische en materialistische belangen laten leiden, maar door liefde voor elkaar en de natuur die ons omringd. Dat vraagt om mensen die in psychologisch en spiritueel opzicht werkelijk volwassen zijn. Maar in onze op groei gerichte industriële samenleving is dat een zelfdzame verworvenheid geworden, aldus Plotkin. Hij heeft zich daarom afgevraagd wat er nodig is om er voor te zorgen dat weer meer mensen een staat van volwassenheid bereiken, waarin niet de vraag centraal staat ‘wat heeft het leven mij te bieden?’ maar de vraag ‘wat heb ik het leven te bieden?’.

Als antwoord op de ze vraagt heeft Plotkin een op de natuur gebaseerde visie ontwikkeld op hoe mensen zich in onze tijd een levenlang kunnen blijven ontwikkelen. En hoe we als mensen – door ons op deze manier te ontwikkelen – heel kunnen worden. “Heel” in de betekenis van “volledig mens zijn” ofwel “ons volledige menselijke potentieel tot ontplooiing brengend”. Plotkin heeft zijn visie samengevat in een model, dat hij het Soulcentric Developmental Wheel noemt. In dit model onderscheidt Plotkin acht levensfasen, namelijk vroege en late kindertijd, vroege en late adolescentie, vroege en late volwassenheid en vroege en late ouderdom. Een korte beschrijving van deze achte levensfasen vind je via deze link.

Een natuurlijke menselijke ontwikkeling

Het model van Plotkin is in twee opzichten gebaseerd op de natuur. Ten eerste zijn de acht levensfasen die Plotkin onderscheidt gerangschikt rond een op de natuur gebaseerde cirkel (in tegenstelling tot de bekende westerse lineaire tijdlijn). Beginnend in het oosten en met de klok mee (dus met de zon mee), zijn de stadia en hun attributen voornamelijk gebaseerd op de kwaliteiten van de natuur in de vier seizoenen of, als alternatief, de vier tijdstippen van de dag. Zo duidt hij de late kindertijd bijvoorbeeld aan met de term The Explorer in the Garden en de laten volwassenheid met de term The Artisan in the Wild Orchard.

Ten tweede heeft de ontwikkelingstaak die elk stadium kenmerkt zowel een natuurgerichte als een (voor westerlingen) meer bekende cultuurgerichte dimensie. “Een gezonde menselijke ontwikkeling vereist een voortdurend evenwicht tussen de invloeden en eisen van zowel natuur als cultuur”, aldus Plotkin. “In de late kindertijd bijvoorbeeld is de natuurtaak het leren van de betovering van de natuurlijke wereld door experimentele onderdompeling in de buitenlucht, terwijl de cultuurtaak het leren van de sociale praktijken, waarden, kennis, geschiedenis en kosmologie van onze familie en cultuur is”.

De weg (terug) van ego-centrisme naar eco-centrisme

Een belangrijk inzicht dat Plotkin met ons deelt, is dat het in onze menselijke natuur ligt om in onze kindertijd en adolescentie meer ik-gericht ofwel ego-centrisch te zijn en in onze volwassenheid en ouderdom meer wij-gericht ofwel eco-centrisch. Dat is op zich geen probleem, mits mensen zich na hun adolesentie verder door-ontwikkelen. Maar … “in de industriële samenleving hebben we eeuwenlang de natuurtaak in de eerste drie fasen van de menselijke ontwikkeling, de kindertijd tot en met de vroege adolescentie, geminimaliseerd, onderdrukt of geheel genegeerd. Dit resulteert in een adolescentie die zo uit de pas loopt met de natuur dat de meeste mensen nooit verder volwassen worden”, aldus Plotkin.“Door de natuurdimensie van de menselijke ontwikkeling te onderdrukken, kweekt de industriële samenleving een onvolwassen burgerij die zich geen leven kan voorstellen dat verder gaat dan consumentisme en zieltogende banen. Deze verwaarlozing van onze menselijke natuur heeft geleid tot de tragedie van vandaag: de meeste mensen zijn vervreemd van hun vitale individualiteit – hun ziel – en de mensheid als geheel is grotendeels vervreemd van de natuurlijke wereld die ons heeft ontwikkeld en ons in stand houdt.”

Voor de weg (terug) van ego-centrisme naar eco-centrisme is het in de visie van Plotkin dus van groot belang dat we de natuurtaak in de eerste drie fasen van de menselijke ontwikkeling weer omarmen. “Door ons aan beide taken te wijden, kunnen we ons volledige lidmaatschap van deze bloeiende planeet en dit bezielde universum terugwinnen, en vollediger mens worden, als individu en als samenleving.” Vanuit Mannenhart leveren we hier een bijdrage aan, bijvoorbeeld door tijdens ons Vader Zoon Weekend en Vader Dochter Weekend natuurbeleving centraal te stellen. En om dezelfde reden organiseren we het Jongens Vliegen Uit-weekend en het Making-of-Men-weekend op plekken in de natuur.

Lees ook: