onze visie op man zijn
Door jezelf te ontwikkelen, blijf je jezelf
Sommige mannen moeten niets hebben van persoonlijke ontwikkeling. “Ik ben nu eenmaal wie ik ben”, zeggen ze dan. Maar het zit in onze natuur om ons een leven lang te ontwikkelen. Niet om onze moeder, vader, vrouw of man te pleasen of omdat er iets mis met ons zou zijn, maar omdat alles in het leven nu eenmaal veranderlijk is. Dus ook dat wat wij als man denken, voelen, willen, doen en zijn. Het is dus niet of jezelf zijn of jezelf ontwikkelen, maar en-en: door jezelf te ontwikkelen, blijf je jezelf.
Hoe “jezelf ontwikkelen” en “helemaal jezelf zijn” er precies uit ziet, verschilt niet alleen van man tot man, maar ook tussen mannen in verschillende leeftijdsfasen. Een jongen in de lagere schoolleeftijd staat voor andere uitdagingen in zijn ontwikkeling dan een adolescent en een oudere man weer voor andere uitdagingen dan een man van middelbare leeftijd.
Ontwikkelingsfasen
In het leven van een man kunnen we globaal vier ontwikkelingsfasen onderscheiden: kindertijd, adolescentie, volwassenheid en ouderdom. Wij noemen mannen in deze vier fasen achtereenvolgens jongen, jonge man, volwassen man en oudere man.
De overgang van de ene fase naar de andere fase wordt steeds gemarkeerd door een periode, waarin het zwaartepunt in ons leven ingrijpend verschuift. In navolging van Bill Plotkin, auteur van het boek Nature and the Human Soul, noemen wij deze drie overgangsperioden puberteit, soul initiation en crowning.
De vier fasen en overgangsperioden kunnen we zien als kwadranten en omslagpunten in het wiel van het leven. In de onderste helft van het wiel draait het leven meer om IK en in de bovenste helft van het wiel meer om WIJ. En in de linkerhelft van het wiel leveren we over het algemeen een meer actieve bijdrage aan het grote geheel door wat we doen en in de rechterhelft van het wiel een meer passieve bijdrage door wie we zijn.
Twee ontwikkelingstaken
Volgens Bill Plotkin hebben we in elke levensfase twee ontwikkelingstaken: een taak die verbonden is met de natuur en een taak die verbonden is met de cultuur waarin we opgroeien.
In onze vroege kindertijd zijn dit eigenlijk twee non-taken: het is aan de ouders om de veiligheid van het kind te waarborgen, zowel in de familie van herkomst als in de natuur.
In onze late kindertijd is de culturele de taak bijvoorbeeld dat we de waarden, normen en gewoonten van onze familie leren kennen en de natuurlijke taak dat we het leven in de ons omringende natuur ontdekken. Vandaar dat in ons vader zoon weekend en in ons vader dochter weekend natuurbeleving centraal staat.
Puberteit
In de puberteit verschuift het zwaartepunt in ons leven als vanzelf van het gezin waarin we opgroeien naar een groep vrienden en de samenleving als geheel en van de ons omringende natuur naar onze ontluikende seksualiteit. Deze overgang wordt ingezet door ingrijpende veranderingen in ons fysieke lichaam, die bij de meeste jongens op 13 a 14 jarige leeftijd plaats vinden. Vandaar dat het vader zoon weekend niet meer aansluit bij de belevingswereld van jonge mannen die ouder dan 13 jaar zijn en we daarvoor eerst het jongens vliegen uit weekend en daarna het making of men weekend hebben. Met deelname aan deze weekenden kan de overgang van kindertijd naar adolescentie gevierd, in de tijd gemarkeerd en ondersteund worden. Na deelname aan het making of men weekend is een jonge man nog (lang) niet volwassen, maar kan hij met een stevige basis beginnen met volwassen worden.
Volwassen worden
In onze vroege adolescentie staan we als jonge man voor de uitdaging om een eerste identiteit op te bouwen die enerzijds authentiek is (de natuurlijke taak) en anderzijds sociaal acceptabel is (de culturele taak) en een manier te vinden om in ons eigen levensonderhoud te voorzien. Wanneer dat lukt zijn we in sociaal opzicht volwassen, maar ligt er nog meer dan een half mensen-leven aan ontwikkelingspotentieel voor ons!
Wanneer we het over volwassenheid hebben, kunnen we verschillende dingen bedoelen. In biologisch opzicht ben je volwassen, wanneer je volgroeid en geslachtsrijp bent. Voor de wet ben je volwassen, vanaf het moment dat je meerderjarig bent. En in sociaal opzicht ben je volwassen, wanneer je in je eigen levensonderhoud kunt voorzien en in alle opzichten zelfredzaam bent. Binnen de psychologie wordt daarnaast onderscheid gemaakt tussen een eerste en een tweede volwassenheid. De eerste psychologische volwassenheid bereik je wanneer je een eerste stabiele persoonlijkheid hebt opgebouwd. In ons – op het eerder genoemde boek van Plotkin gebaseerde model – zit je dan op de overgang van vroege naar late adolescentie.
Soul Initiation
De overgang van vroege naar late adolescentie begint zodra we ons leven in de buitenwereld op orde hebben, maar onze eerste identiteit barsten begint te vertonen. Barsten die ontstaan door een oplopende spanning tussen onze aan de heersende waarden en normen aangepaste persoonlijkheid en onze innerlijke natuur. Het is een tijd van diep naar binnen keren, waarin onze ziel als het ware de leiding over ons leven overneemt. In sommige tradities wordt deze fase daarom de periode van Soul Initiation genoemd. In deze overgangsperiode sta je voor de uitdaging om de – sociaal geaccepteerde – persoonlijkheid, die je als jong volwassene in je adolescentie zo zorgvuldig hebt opgebouwd, los te laten om uit te vinden wat jouw diepere, unieke en authentieke talent, gave of roeping is. En hoe je daarmee dienstbaar kunt zijn aan het grote geheel.
Volwassen zijn
Op de overgang van late adolescentie naar vroege volwassenheid verschuift het zwaartepunt in ons leven als vanzelf van dat wat we nodig hebben om zelf te overleven (= ego-centrisch bewustzijn) naar hoe we kunnen bijdragen aan het leven zelf (= eco-centrisch bewustzijn). En de uitdaging waar je als psychisch volwassen man dan voor staat, is om een vorm te vinden, waarmee je met jouw gave een bijdrage kunt leveren aan het grote geheel. Eerst – in de vroege volwassenheid – ga je daarvoor in de leer bij anderen, maar gaandeweg – in de late volwassenheid – ontwikkel je jouw eigen unieke vorm van ziels-werk.
Ouder worden
De overgang van volwassen man naar oudere man wordt ingezet door veranderingen op geestelijk niveau. Het zwaartepunt in ons leven verschuift van de wereld van de vorm naar de wereld van het vorm-loze. Voor deze overgang hebben we in de Nederlandse taal geen woord. Aansluitend bij het Engelse woord crone dat voor vrouwen voorbij de overgang gebruikt wordt, noemen we deze overgangstijd Crowning.
Dat je in psychologisch opzicht een oudere man bent, betekent niet dat je met pensioen gaat om – eindelijk – in hobby’s je passie uit te kunnen leven. Het betekent wel dat je in je ziels-werk het niveau van meesterschap bereikt hebt, waarbij je de vorm los kunt laten en vooral werkzaam bent door je aanwezig zijn en niet meer door wat je doet. Als elder sta je – in de fase van vroege ouderdom – dus nog volop in het maatschappelijk leven en ben je meer dan ooit van waarde voor het grote geheel. Om ten slotte, wanneer je jouw bijdrage geleverd hebt en zelf voelt dat het tijd is om je terug te trekken uit het maatschappelijke leven, je voor te bereiden op de overgang naar de andere wereld (= late ouderdom).
NATUUR EN CULTUUR UIT BALANS
Een gezonde ontwikkeling is volgens Plotkin alleen mogelijk wanneer natuur en cultuur met elkaar in balans zijn. De natuur is in onze industriële op economische groei gerichte cultuur en stedelijke omgeving echter steeds verder op de achtergrond geraakt. Zo ver, dat de balans tussen natuur en cultuur ernstig uit evenwicht is en veel mensen de verbinding zijn kwijt geraakt, niet alleen met de uiterlijke natuur, maar ook met hun innerlijke natuur.
Veel mensen blijven daardoor steken in de van nature ego-gecentreerde vroege adolescentie. De gangbare opvoeding- en onderwijssystemen dragen hier ook actief aan bij: ze zijn erop gericht om ons te leren gehoorzamen, de sociaal-economisch wenselijke rol van werknemer en consument te spelen en ons aan te passen aan de heersende industriële op economische groei gerichte cultuur.
Het komt dus veel voor dat mensen wel ouder worden qua leeftijd, maar relatief jong blijven in hun psychologische ontwikkeling. We hebben daardoor ook weinig rolmodellen van mannen die in psychologisch of spiritueel opzicht werkelijk volwassen of ouder zijn. Zo weinig dat we de fase van psychische volwassenheid en spirituele ouderdom ook (bijna) niet meer herkennen als volgende fasen in onze eigen natuurlijke ontwikkeling.
RE-WILDING MEN
Plotkin maakt duidelijk dat het zinvol, wenselijk en noodzakelijk is om het deel van ons zelf, dat zich als vanzelfsprekend met de krachten van de natuur verbindt, in onze kindertijd en adolescentie al de nodige ruimte te geven. Bijvoorbeeld door als kind – samen met onze vader – in de natuur op avontuur te gaan. Door in een pubertijdsritueel in de natuur op de proef gesteld te worden. Of door als jonge man alleen of samen met anderen survival-tochten door de natuur te maken. Maar ook door in onze vroege adolescentie ruimte en steun te krijgen om onze seksualiteit te exploreren – op een manier die zowel voor ons zelf als voor onze partners fijn en veilig is.
Wanneer er in onze eerste levensfasen meer balans is tussen natuur en cultuur, zal het in de overgangsperiode die wij Soul Initiation noemen makkelijker zijn om de reis naar binnen te maken. En vanzelfsprekender om als volwassene onze talenten in te zetten op een manier die werkelijk ten goede komt aan het grote geheel.
Wat het bovenstaande model voor onze persoonlijke ontwikkeling als man ook duidelijk maakt, is dat het noodzakelijk is om in onze kindertijd en adolescentie een stevige persoonlijkheid (= ego) op te bouwen. Het zelfbewustzijn van het ego hebben we nodig om in latere levensfasen bewust met ons onbewuste contact te kunnen maken. Het beste dat we kunnen doen om jongens en jonge mannen hierop voor te bereiden, is ze als kind een veilig nest bieden en de ruimte te geven om op avontuur te gaan in de natuur en als adolescent te steunen bij het opbouwen van een eerste identiteit die niet alleen sociaal acceptabel maar ook zo authentiek mogelijk is.